de Sonderzug nach Pankow en andere Berlijnse vervoermiddelen

(oorspronkelijk verschenen op volkskrantreizen op 20.04.2008)

Ik wil u graag nog een keertje meenemen naar Pankow. Wellicht enigszins verwarrend: bij de herindeling van Berlijn in 2001 ontstond er een nieuwe wijk Pankow die uit de vroegere wijken Prenzlauer Berg, Weissensee en Pankow is samengesteld. Over Prenzlauer Berg heb ik u een tijdje terug al het één en ander verteld, Weissensee komt een andere keer aan de beurt.

Pankow zelf is misschien niet zo spectaculair als Prenzlauer Berg, maar heeft toch een eigen charme en is een bezoekje zeker waard. Vanuit het centrum bent u met de S-Bahn (lijnen 1, 2 en 25) of met de U-Bahn (lijn 2) snel bij het station Pankow. Vanaf hier komt u via de Berliner Strasse op de Breite Strasse. Ik raad u aan bij mooi weer even bij nummer 12 langs te gaan: Janny’s Eis staat bekend om de uitmuntende kwaliteit van het ijs. Via de Ossietzkystrasse bereikt u dan de ingang van het park rond het slot Niederschönhausen. Het kasteel wordt momenteel gerestaureerd en is helaas pas in 2009 weer toegankelijk maar daarvóór vindt u een historisch interessant gebouw (met de naam Berlin). Hier werden namelijk begin 1990 de zg. twee plus vier gesprekken gehouden, die een definitief punt onder de koude oorlog zetten.

Pankow is overigens de wijk waar vele partijbonzen van de vroegere DDR woonden, zoals Walter Ulbricht, Wilhelm Pieck en Erich Honecker (voornamelijk in een straat met de naam Majakowskiring). De naam Pankow werd daarom in het Westen vaak gebruikt als synoniem voor het DDR regime. Het best komt dit tot uiting in het in Duitsland befaamde nummer van de in Nederland tamelijk onbekende zanger Udo Lindenberg met de titel Sonderzug nach Pankow, waarin de al genoemde ex-partijleider en staatschef Erich Honecker op de hak wordt genomen. Hier vindt u de tekst van dit nummer. Waarom de partijleiders hier graag woonden is nog goed te zien: er staan veel fraaie villa’s, vooral in de deelwijk Niederschönhausen.

Het is de moeite waard om van het park van kasteel Niederschönhausen via de Majakowskiring een kleine omweg naar de Grebbeallee te maken. Hier komt u bij nummer 20 op de Paul-Francke-Siedlung, een prachtig woningcomplex dat ongeveer 100 jaren geleden voor ambtenaren werd gebouwd. Hier waant men zich door de serene rust die dit complex uitstraalt in een totaal andere omgeving dan het hectische Berlijn en haast ook in een andere tijd.

Van de Grebbeallee komt u in het mooie Bürgerpark. Voor de lekkere trek is het midden in het park gelegen café Rosenstein aan te bevelen (mijn tip: Flammkuchen). Van het Bürgerpark voert de Breite Strasse langs het nogal pompeuze Rathaus Pankow weer terug naar de Berliner Strasse en het station Pankow. Een bezoekje aan het café Garbaty aan de Breite Strasse 43 (naast het inmiddels gesloten Kulturhaus Pankow) mag echter niet ontbreken. De ingang en de inrichting hebben een heel eigen stijl, die prettig aandoet. Het is echt het soort café dat je alleen in Berlijn verwacht. Bekend is het vooral ook door de muziekavonden die hier regelmatig worden georganiseerd. De website met veel informatie (ook over de economische problemen en de dreigende sluiting) is hier te vinden.

Een heel ander transportmiddel dan de Sonderzug nach Pankow is de boot. Nu het ook in Berlijn eindelijk lente is geworden, stappen de Berlijners (en hun gasten) weer massaal op de vele rondvaartboten die Berlijn rijk is. Er zijn namelijk maar weinig dingen waarop de Berlijner zo verzot is als op een gezellige Dampferfahrt. En het moet worden gezegd: het aanbod is enorm groot en het is een prima manier om Berlijn te leren kennen.

De aardigste tocht is wellicht de Brückenfahrt met een totale lengte van 23 km, die u door het oude centrum, langs het havengebied en dwars door de wijk Kreuzberg voert. Er zijn verschillende opstapplaatsen: als u in West-Berlijn bent raad ik u aan van de Hansabrücke te vertrekken. U komt hier heel gemakkelijk met de U-Bahn (lijn 9, uitstappen op station Hansaplatz). Hier vandaan is het dan nog een paar minuten lopen naar de opstapplaats tussen de Altonaer Strasse en de Levetzkowstrasse. Vertrektijden: 10.00 en 14.30 uur. Mocht u nu juist in Oost-Berlijn zitten is Märkisches Ufer de beste opstapplaats. Hier komt u het snelst met de S-Bahn (uitstappen op station Jannowitzbrücke). De vertrektijden zijn hier 10.30 en 14.30 uur.

Naast het feit dat u op deze boottocht langs vele historische plaatsen (Reichstag, Museumsinsel, Nikolaiviertel) en nieuwe trekpleisters (Hauptbahnhof, Kanzleramt, O2-Arena) komt, is het aardige aan deze tocht dat het een echte rondvaart is. In oostelijke richtring vaart u op de Spree – de rivier die zo lang Oost- en West-Berlijn van elkaar gescheiden hield – en terug richting westen wordt het Landwehrkanal genomen. u zult zien: het lijkt net alsof het twee verschillende tochten zijn. In totaal bent u ruim drie uur op het water. Nadere informatie vindt u bij de firma Riedel en bij de Stern und Kreisschiffahrt.

Een ander vervoermiddel dat veel Nederlanders zal aanspreken is natuurlijk de fiets. Nu is het fietsen in Berlijn niet echt te vergelijken met het fietsen in Nederland. Je moet hier toch wel wat meer op je hoede zijn en er niet automatisch van uit gaan dat je voorrang krijgt als je voorrang hebt. Een groot nadeel is het feit dat er lang niet overal fietspaden zijn te vinden. Toch zijn er wel mooie en interessante tochten te maken. Een aanrader is de Berliner Mauerweg, een fietstocht dus langs de vroegere Berlijnse muur. De route is ongeveer 160 km lang, maar wij beperken ons vandaag tot het gedeelte dat West- en Oost-Berlijn van elkaar scheidde.

Ik ga er maar even van uit dat u de eigen fiets niet heeft meegenomen. Geen probleem, u kunt o.a. hier fietsen huren. Een andere mogelijkheid zijn de fietsen van Call a Bike, een dochter van de Duitse spoorwegen. U ziet deze fietsen (rood en zilverkleurig) overal in het centrum staan: het enige dat u nodig heeft zijn een mobiele telefoon en een credit card. Meer informatie op dit adres.

De muur tussen West- en Oost-Berlijn had een lengte van ongeveer 18 km. Vandaag doen we daarvan de eerste helft. Met fiets en al (geen probleem, maar wel een extra kaartje voor de fiets kopen) gaan we per S-Bahn S1, S2 of S8 naar de Bornholmer Strasse, de plek waar op 9 november 1989 de eerste Oost-Berlijners de grens passeerden. Onderaan de brug, op de hoogte van de spoorlijn begint de Berliner Mauerweg. De route is te volgen met behulp van de naambordjes zoals die op de foto zijn te zien. Het is wel even opletten, want ze zijn vrij klein en je mist er nogal snel één.

Het eerste gedeelte leidt via de Schwedter Strasse naar de Bernauer Strasse. Hier is nog geen autoverkeer en u komt door een heel relaxed stukje Berlijn, het Mauerpark – met uiteraard veel groen en diverse speelweides. Hier zijn ook de bekende Max-Schmeling-Halle en het Jahn Sportpark te vinden. Dit is een interessante website met veel informatie over deze fraaie oase midden in de grote stad.

Nu komt er een wat minder boeiend gedeelte: aangekomen bij de Bernauer Strasse slaat u rechts af (fietspad). In de Bernauer Strasse is overigens de Gedenkstätte van de Berlijnse muur te vinden waarover ik een tijdje geleden al iets heb verteld. Als u bij de Gartenstrasse bent aangekomen slaat u rechtsaf en bij de kort daarop volgende rotonde linksaf naar de Liesenstrasse. In deze straat zijn naast restanten van de Berlijnse muur maar liefst vier kerkhoven te vinden. Aan het eind even links af en dan direct rechtsaf de Boyenstrasse nemen.

Vanaf hier wordt het weer interessanter: u neemt de Scharnhorster Strasse waar heel goed is te zien hoe Berlijn zich heeft veranderd en zich nog steeds verandert. Hypermoderne gebouwen, braakliggende grond, oude panden en bouwputten wisselen elkaar hier af. Dit wordt een hot district als we de projectontwikkelaars mogen geloven. Na het militair ziekenhuis rechtsaf de Kieler Strasse nemen en direct weer links in de Scharnhorster Höfe. Hier komt u langs een aantal borden waar tweemaal verslag wordt gedaan (één keer uit West-Berlijnse en één keer uit Oost-Berlijnse zicht) van de eerste vluchtpoging over de muur met dodelijke afloop.

Aan de rechterkant schuin vooruit ziet u twee keer een Bahnhof. De eerste is het Hamburger Bahnhof, dat helemaal geen station (meer) is maar een prachtig museum voor hedendaagse kunst dat u zeker moet bezoeken. Hier zijn onder andere werken van Andy Warhol, Roy Liechtenstein und Joseph Beuys te bewonderen. De website met uitvoerige informatie vindt u hier.

Het tweede station kort daarachter is het nieuwe Hauptbahnhof waarover ik ook al eens wat heb geschreven. U bereikt dit werkelijk imposante bouwwerk door rechtsaf de Invalidenstrasse in te slaan. Het verkeer is hier vaak nogal hectisch en als fietser moet u hier werkelijk extra goed oppassen! Als u hier behouden bent aangekomen loopt u het beste met de fiets aan de hand één keer dwars door de stationshal en over het grote plein daarvoor.

Pal vóór de voetgangersbrug vindt u hier langs de Spree een aantrekkelijke fietsroute richting West-Berlijn (vanaf het station gezien rechtsaf slaan). Mocht u nog energie over hebben: het hier grotendeels van het autoverkeer gescheiden fietspad voert u langs het Schloss Charlottenburg naar het U-Bahn station Ruhleben in de buurt van het Olympisch Stadion. U zult er over verbaasd staan hoeveel verschillende gezichten Berlijn u tijdens dit fietstochtje van zo’n drie kwartier te bieden heeft! Het eerste gedeelte houdt u het water aan uw linkerkant: bij de Kirchbrücke neemt u dan de oever aan de andere kant. Ter oriëntering: vlak bij deze brug ligt het nieuwe bootrestaurant Patio.

Van Ruhleben komt u met lijn 2 zonder problemen weer terug richting city. Het eindpunt van deze lijn is overigens … station Pankow, waar dit verhaaltje begon.